در این گزارش از آنچه در نخستین جلسه‌ی کمیتهی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت گذشت مطلع خواهید شد. در این جلسه که با مشارکت اعضای کمیته و برخی از اعضای هیئت مدیره‌ی انجمن برگزار شد، ضمن بررسی چالش‌ها و فرصت‌های موجود، راهکارهایی برای ایجاد هماهنگی و انسجام در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با هوشمندسازی ارائه گردید. از سویی، نقش انجمن‌های تخصصی، ضرورت تعامل با نهادهای دولتی و صنعتی، و اهمیت تدوین استانداردها و الزامات تحول دیجیتال از موضوعات مهمی بودند که مورد بحث قرار گرفتند.
تحول دیجیتال و هوشمندسازی صنایع از جمله روندهای اساسی در دنیای امروز است که نه‌تنها باعث افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز رقابت‌پذیری پایدار و نوآوری در صنایع مختلف است. در ایران نیز با توجه به سیاست‌های کلان توسعه‌ای و نیاز روزافزون به بهبود عملکرد صنایع، ضرورت پرداختن به این موضوع بیش از پیش احساس می‌شود. در این راستا، انجمن صنفی شرکتهای اتوماسیون صنعتی به‌عنوان مهم‌ترین نهاد تخصصی این حوزه، اقدام به تشکیل «کمیتهی عمومی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت» کرده است. این کمیته با هدف ایجاد هم‌افزایی میان شرکتهای عضو، تدوین راهبردهای عملیاتی و فراهم‌سازی بسترهای لازم برای تحقق تحول دیجیتال در صنایع کشور فعالیت خود را آغاز کرده است.
در نخستین جلسه‌ی این کمیته که با مشارکت اعضای کمیته و برخی از اعضای هیئت مدیره‌ی انجمن برگزار شد، ضمن بررسی چالش‌ها و فرصت‌های موجود، راهکارهایی برای ایجاد هماهنگی و انسجام در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با هوشمندسازی ارائه گردید. از سویی، نقش انجمن‌های تخصصی، ضرورت تعامل با نهادهای دولتی و صنعتی، و اهمیت تدوین استانداردها و الزامات تحول دیجیتال از موضوعات مهمی بودند که مورد بحث قرار گرفتند.
تأکید بر نقش و جایگاه انجمن در تحول دیجیتال و هوشمندسازی صنایع
در ابتدای این نشست، دکتر خلیل سجاد رئیس هیئت مدیره‌ی انجمن صنفی شرکتهای اتوماسیون صنعتی با اشاره به اینکه در مردادماه این انجمن با سازمان نصر تفاهم‌نامه‌ای را به امضا رساند، گفت: «دلیل این موضوع نیز به برنامه‌ی هفتم توسعه برمی‌گردد، خود سازمان نضر معتقد است، این نهاد موظف به پیاده‌سازی تحول دیجیتال در تمامی بخش‌های صنعتی کشور است».
وی افزود: «اما در متن قانون عبارت «سازمان نصر می‌تواند» وجود دارد، که این تفاوت بسیار مهمی است. با این حال این اقدام به دلیل قدرت و نفوذ سازمان نصر صورت گرفت، چرا که حکم ریاست این سازمان را رئیس جمهور امضا میکند».
دکتر سجاد ادامه داد: «بنابراین امضای توافق‌نامه انجام شد، هرچند از ابتدا مشخص بود که آمادگی کافی در انجمن برای اجرای آن وجود ندارد. از سویی کارگروهی نیز زیر مجموعه‌ی کمیسیون صنعت اتاق ایران با محوریت انجمن تشکیل شد. بنابراین این دو ظرفیت در حوزه‌ی هوشمندسازی در اختیار ما قرار دارد، که قصد داریم از پتانسیل آنها استفاده کنیم».
وی اضافه کرد: «روز قبل از برگزاری مجمع عمومی سال 1403 انجمن نیز مطلع شدیم، که وزارت ارتباطات حدود 30 انجمن را به جلسه‌ای برای تنظیم سند میان‌داران صنعت هوشمندسازی صنعتی دعوت کرده بود که انجمن ما حضور نداشت، بلافاصله ما واکنش نشان دادیم و بازخوردی که دریافت کردیم بسیار مناسب بود، چراکه انجمن را در نشست بعدی تنظیم این سند دعوت کردند».
رئیس هیئت مدیره‌ی انجمن در ادامه گفت: «به طور کلی انجمن‌های تخصصی در کشور این روزها از سوی مجموعه‌های مختلف بیشتر مورد استقبال گرفته‌اند، چرا که ما در جلسه‌ای حضور داشتیم، برای تنظیم سند توسعهی 20 ساله کشور، که آقای آقامحمدی رئیس کارگروه اقتصادی بیت مقام معظم رهبری اعلام کردند، انجمن‌ها نظرات خود را در مورد سند چشم‌انداز اعلام کنند».
دکتر سجاد با اشاره به اینکه انجمن اتوماسیون صنعتی در شورای هماهنگی تشکل‌ها حضور دارد، افزود: «وقتی ما درخواست برگزاری جلسه‌ای را ارائه دادیم، بلافاصله جلسه با معاون رئیس‌جمهور تشکیل شد، در این جلسه، راهکارهایی برای مقابله با چالش‌های موجود ارائه شد».
وی اظهار داشت: «به دلیل اینکه انجمن اتوماسیون تنها انجمن تخصصی در این حیطه در شورای هماهنگی تشکل‌ها است و برای تمامی چالش‌های پیش رو راه‌حل‌هایی مبتنی بر فناوری‌های هوشمندسازی وجود دارد و از سوی دیگر مقرر شد از پتانسیل شرکتهای زیرمجموعه‌ی شورای هماهنگی برای مقابله با چالش‌ها استفاده شود، این مسئله برای ما یک مزیت و فرصت محسوب می‌شود. چرا که ما در آن شورا به عنوان انجمن تخصصی که در خط مقدم تحول دیجیتال قرار داریم، می‌توانیم نقش کلیدی را ایفا کنیم».
دکتر سجاد اظهار داشت: «در مجموع این سه فرصت و پتانسیل باعث شد که این کمیته در انجمن تشکیل شود، چرا که انجمن باید به سمت هوشمندسازی صنعت کشور حرکت کند. این درحالیست که با توجه به پیش‌بینی‌ها، وضعیت برق در سال آینده حداقل ۲۰ درصد بحرانی‌تر خواهد شد و این می‌تواند منجر به فروپاشی برخی صنایع شود».
رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی شرکتهای اتوماسیون صنعتی با تأکید بر اینکه بازار هوشمندسازی یک بازار ملی بزرگ است که می‌تواند فرصت‌های گسترده‌ای برای اعضای انجمن فراهم کند، گفت: «همچنین، برخی از انجمن‌ها در این حوزه پیشگام هستند که می‌توان ترکیبی از آنها را برای اجرای موفقیت‌آمیز طرح‌هایی که به آنها اشاره کردم، در نظر گرفت. انجمن‌هایی که در حوزه‌های اتوماسیون صنعتی، نفت، فولاد و صنایع غذایی فعالیت دارند، می‌توانند در این مسیر نقش مؤثری ایفا کنند».
تشریح اهداف و فعالیت‌های آتی کمیته تحول دیجیتال
مهندس امیرنصرت ذوالفقاری نایب رئیس هیئت مدیره‌ی انجمن و رئیس کمیتهی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت نیز در این نشست با اشاره به اینکه نظر به اهمیت تحول دیجیتال و هوشمندسازی، «کمیتهی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت» تشکیل شد، گفت: «بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف در ایران نیز به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته‌اند».
وی افزود: «وزارت صنعت، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) و صنایع فولاد به‌عنوان پیشگامان این حوزه، اقدام به تأسیس مراکز تخصصی نموده‌اند. با وجود اقدامات ارزشمند، پراکندگی در این فعالیت‌ها مشاهده می‌شود و هر سازمان مسیر متفاوتی را در پیش گرفته است. با در نظر گرفتن این وضعیت، انجمن اتوماسیون که در این حوزه فعالیت دارد، می‌تواند نقشی کلیدی در ایجاد هماهنگی و یکپارچگی میان سازمان‌ها و شرکتهای مختلف ایفا کند».
منهدس ذوالفقاری ادامه داد: «از آنجا که تمامی فعالان این حوزه به اهمیت هدفمندی و انسجام در اقدامات خود واقف‌اند، انتظار می‌رود انجمن اتوماسیون با ایفای نقش ویژه، هماهنگی لازم را در این زمینه ایجاد کند. علاوه بر این، شرکت‌ها نیز ضمن پیگیری منافع تجاری خود، می‌توانند بخشی از تلاش‌های خود را به‌عنوان مسئولیت اجتماعی در جهت توسعه صنعت و کشور اختصاص دهند».
نایب رئیس هیئت مدیره‌ی انجمن صنفی شرکتهای اتوماسیون صنعتی با اشاره به اینکه کمیتهی تحول دیجیتال با هدف تدوین و اجرای برنامه‌های راهبردی در این حوزه تشکیل شده است، اظهار داشت: «یکی از اقدامات اصلی این کمیته، تعریف استانداردها و چارچوب‌های تحول دیجیتال است که بتواند به‌عنوان یک سند راهنما برای سازمان‌های دولتی و صنعتی مورد استفاده قرار گیرد».
وی ادامه داد: «در این راستا، تلاش خواهد شد تا هماهنگی لازم با نهادهای مرتبط، از جمله وزارت صنعت، ایجاد شود تا یک درک مشترک از مفاهیم تحول دیجیتال شکل گیرد. علاوه بر این، بررسی کاربردهای تحول دیجیتال در بخش‌های مختلف صنعتی از دیگر مأموریت‌های این کمیته است».
مهندس ذوالفقاری افزود: «در این راستا، طراحی و توسعهی اپلیکیشن‌های کاربردی و سیستم‌های هوشمند نیز در دستور کار قرار دارد تا سازمان‌ها بتوانند از ظرفیت‌های دیجیتالی به بهترین شکل استفاده کنند. یکی دیگر از جنبه‌های کلیدی فعالیت کمیته، ایجاد بسترهای پایدار و امن برای پیاده‌سازی تحول دیجیتال است. برای موفقیت در این مسیر، لازم است کارفرمایان نسبت به پایداری و کارآمدی روش‌های دیجیتالی متقاعد شوند».
وی افزود: «همچنین، توجه به چالش‌های امنیتی و تدوین راهکارهایی برای افزایش امنیت سایبری از اولویت‌های این کمیته خواهد بود. تدوین دستورالعمل‌هایی برای پیشگیری از تهدیدات سایبری و افزایش سطح ایمنی شبکه‌های صنعتی، یکی از اقداماتی است که می‌تواند به سازمان‌ها در اجرای تحول دیجیتال کمک کند».
رئیس «کمیتهی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت» انجمن اتوماسیون با اشاره به اینکه بر اساس بررسی‌های انجام‌شده و مباحث مطرح‌شده در جلسه‌ی هیئت مدیره، این محورها به‌عنوان مهم‌ترین اولویت‌های کمیتهی تحول دیجیتال تعیین شده‌اند، تأکید کرد: «هدف اصلی، تدوین یک برنامه‌ی جامع و عملیاتی در این راستا است. با توجه به اهمیت موضوع، از اعضای محترم کمیته درخواست می‌شود نظرات و پیشنهادات خود را جهت تکمیل و بهینه‌سازی این راهبرد ارائه دهند».
سه برنامه انجمن اتوماسیون در سال آینده
مهندس مهدی شهابی عضو هیئت مدیره‌ی انجمن صنفی شرکتهای اتوماسیون صنعتی در این نشست با اشاره به اینکه در بررسی استراتژی سال آینده انجمن، با توجه به چالش‌ها و تحولات پیشرو، تصمیم‌گیری‌های مهمی در خصوص نحوه‌ی مواجهه با مسائل و استفاده از فرصت‌ها اتخاذ شده است، گفت: «با تحلیل وضعیت موجود و مشورت‌های صورت‌گرفته با اعضای کمیته، در نهایت به سه تحول اساسی برای سال آینده رسیدیم که هر یک از آنها می‌تواند نقشی کلیدی در روند رشد و توسعه انجمن ایفا کند».
وی افزود: «این تحولات شامل آغاز به کار کمیتهی توسعه مناسبات، تشکیل کارگروه هوشمندسازی، و انتشار مجدد صنعت هوشمند است. در این راستا، یکی از اقدامات اصلی تشکیل کمیتهی هوشمندسازی است که در راستای حل مشکلات انرژی و منابع طبیعی، به‌ویژه در حوزه‌های آب و انرژی، برنامه‌ریزی‌های مهمی خواهد داشت».
عضو هیئت مدیره‌ی انجمن صنفی شرکتهای اتوماسیون صنعتی ادامه داد: «یکی از چالش‌های اصلی که در سال آینده با آن روبه‌رو خواهیم شد، بحران ناترازی انرژی است. این بحران تأثیر مستقیمی بر کسب‌وکار انجمن خواهد داشت و به همین دلیل، باید به‌طور جدی برای آن راهکارهایی هوشمندانه و عملیاتی ارائه دهیم».
تحول اتوماسیون و هوشمندسازی در بستر تاریخی
مهندس احمد نصری مهاجری، مدیرعامل شرکت طراحی مهندسی فرانگرصنعت، در اولین نشست «کمیتهی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت» با اشاره به روند تکاملی اتوماسیون و هوشمندسازی، بیان کرد: «این فرآیند از قرن نوزدهم آغاز شده و بیش از ۱۸۰ سال است که ادامه دارد».
وی به نظریات کارل مارکس درباره نسبت سرمایه ثابت و متغیر اشاره کرد و توضیح داد: تغییر این نسبت، منجر به جایگزینی بخشی از نیروی انسانی با ماشین‌آلات و در نتیجه، توسعه سیستم‌های خودکار شده است.
مهندس نصری مهاجری روند تحول صنعت را شامل دو مسیر دانست و افزود: «نخست، توسعه و ارتقای ماشین‌آلات صنعتی که در نهایت به فناوری رباتیک منتهی شد و دوم، تحول دیجیتال و پردازش داده‌ها که نقش مهمی در بهینه‌سازی عملکرد صنعتی دارد».
مدیرعامل شرکت فرانگرصنعت بر نقش کلیدی اتوماسیون صنعتی در افزایش دقت، کاهش خطای انسانی و بهینه‌سازی هزینه‌های نگهداری تأکید کرد و گفت: «اگرچه بسیاری از صنایع به سمت هوشمندسازی حرکت کرده‌اند، اما هنوز در برخی بخش‌ها، این تحول به‌طور کامل محقق نشده و صرفاً در قالب توافق‌نامه‌های همکاری پیش می‌رود».
مهندس نصری مهاجری افزود: «بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند، امکان تحلیل داده‌ها و شنیاسایی خطاهای اپراتوری را در لحظه فراهم میکند. همچنین، سیستم‌های خودنگهداری هوشمند (Self-Maintaining Intelligence) با پایش مستمر داده‌ها، قادر به پیش‌بینی خرابی‌ها بوده و می‌توانند تا ۷۰ درصد هزینه‌های تعمیر و نگهداری را کاهش دهند».
وی به اهمیت تفکیک حوزه‌های اتوماسیون صنعتی و مدیریت داده‌ها اشاره کرد و اظهار داشت: «شرکتهای اتوماسیون باید تمرکز خود را بر توسعهی سیستم‌های دقیق کنترل صنعتی بگذارند و مدیریت داده‌ها را به متخصصان این حوزه واگذار کنند».
تحول دیجیتال و چالش‌های آن در صنعت اتوماسیون
مهندس محمدحسین ابراهیمی مدیرعامل شرکت ایورد آریا نیز در این نشست با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر، تحول دیجیتال به یکی از مفاهیم کلیدی در فضای کسب‌وکار تبدیل شده است، گفت: «یکی از چالش‌های اساسی در این مسیر، رقابت میان شرکتهای سنتی و بازیگران جدیدی است که با تکیه بر فناوری‌های نوین وارد عرصه شده‌اند. در واقع، شرکت‌هایی که در گذشته به شیوه‌های کلاسیک در حوزه‌ی اتوماسیون صنعتی فعالیت می‌کردند، اکنون با موج جدیدی از رقابت مواجه شده‌اند. این رقابت به‌ویژه از سوی شرکت‌هایی که در حوزه‌ی IT فعال هستند، تشدید شده است».
وی افزود :«با توجه به ماهیت تخصصی فرآیندهای صنعتی، اتوماسیون تنها زمانی به شکل کارآمد اجرا می‌شود که شرکتهای فعال در این حوزه دانش عمیقی از فرآیندهای آن صنعت داشته باشند. مهندس ابراهیمی ادامه داد: «این مسئله موجب شده که برخی از شرکتهای IT، بدون داشتن این دانش تخصصی، صرفاً با شعار حرکت به سمت صنعت ۴.۰ وارد بازار شوند و فضای کسب‌وکار را با شرکت‌هایی که پیش‌تر در این حوزه حضور نداشتند، به اشتراک بگذارند».
مدیرعامل شرکت ایورد آریا اظهار داشت: «بنابراین، یکی از استراتژی‌های مهم در این مسیر، تفکیک و مشخص کردن مرز میان فعالیت‌های مرتبط با اتوماسیون صنعتی و حوزه‌ی IT است. اگرچه در برخی موارد این دو حوزه همپوشانی‌هایی دارند، اما نمی‌توان صرفاً با رویکرد فناوری اطلاعات، به هوشمندسازی و اتوماسیون صنعتی پرداخت. ازاین‌رو، لازم است الزامات مشخصی برای ورود شرکت‌ها به این حوزه تعیین شود.
لزوم رهبری اتوماسیون صنعتی در عصر تحول دیجیتال
مهندس رضا آقایاری مدیرعامل شرکت سگال ابزاردقیق در اولین نشست «کمیتهی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت» با بیان اینکه در گفت‌وگوهایی که مطرح شد، برداشت شخصی من این بود که در ابتدای تشکیل کمیته، از پیش در موضع ضعف قرار داشتیم، گفت: «یکی از مسائل مهمی که در این گفت‌وگوها مطرح شد، این بود که اگر میان خودمان و حوزه‌ی فناوری اطلاعات مرزبندی قائل شویم، ممکن است همان ضعف ساختاری را تقویت کنیم».
وی افزود: «حوزه IT به دلیل گستردگی، دسترسی بیشتر به ابزارها، رسانه و اینترنت، امکان تأثیرگذاری وسیع‌تری دارد. اما اگر دیدگاه ما بر این اساس باشد که نقش رهبری این موضوع با اتوماسیون صنعتی است، می‌توانیم مسیر متفاوتی را ترسیم کنیم. ما قرار نیست کار IT یا مکانیک را انجام دهیم، بلکه وظیفه ما هدایت این سیستم است».
مهندس آقایاری اظهار داشت: «در مسابقات رباتیک که در دانشگاه‌ها برگزار می‌شد، همیشه سه گروه اصلی حضور داشتند؛ دانشجویان برق، کامپیوتر و مکانیک. اما در نهایت، بخش برق و الکترونیک بود که نقش هدایتگر را ایفا می‌کرد. به همین ترتیب، ما نیز در حوزه‌ی اتوماسیون صنعتی باید نقش رهبری را برعهده بگیریم، زیرا تعریف منطق در پردازنده‌ها، میکروکنترلرها و PLCها تفاوتی ماهوی با کدنویسی در حوزه IT ندارد. بنابراین، ما می‌توانیم و باید این حوزه را رهبری کنیم».
در مسیر هوشمندسازی نیازمند یک زبان مشترک هستیم
دکتر مصطفی عطا زندی مدیر واحد تحقیق و توسعه شرکت دانش بنیان پناپ در این جلسه با اشاره به اینکه در مسیر هوشمندسازی و تحول دیجیتال، ابتدا نیازمند یک زبان مشترک هستیم که به‌عنوان گام صفر در این فرآیند تعریف می‌شود، گفت: «حوزه‌ی کاری ما شامل هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، کنترل هوشمند و داده‌محور بودن سیستم‌ها است. این حوزه بسیار گسترده بوده و تمامی این مفاهیم را در بر می‌گیرد. ازاین‌رو، لازم است سطح تحلیل و مدل‌سازی خود را ارتقا دهیم».
دکتر عطا زندی بیان کرد: «با توجه به اهمیت داده‌ها، باید یک رویکرد جامع برای مدیریت و پردازش آنها اتخاذ کنیم. تاکنون شرکتهای فعال در حوزه‌ی اتوماسیون و انجمن‌های تخصصی، حضور پررنگی در رویدادهای هوش مصنوعی نداشته‌اند. این در حالی است که رویدادهای متعددی در سطح کشور در این زمینه برگزار می‌شود».
مدیر واحد تحقیق و توسعهی شرکت دانش بنیان پناپ اضافه کرد: «به همین دلیل، باید تعامل خود را با دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و نهادهایی که این رویدادها را برگزار می‌کنند، افزایش دهیم. در همین راستا، ما یک رویداد تخصصی در دانشگاه فردوسی مشهد و دانشکده مهندسی با محوریت هوش مصنوعی در اتوماسیون صنعتی برگزار کرده‌ایم. این رویداد می‌تواند در سطح ملی توسعه یابد، زیرا جای چنین برنامه‌هایی در کشور خالی است».
جمع‌بندی اولین نشست کمیته تحول دیجیتال
در پایان اولین نشست اعضای کمیتهی تحول دیجیتال و هوشمندسازی در صنعت که با حضور اعضای این کمیته و تنی چند از اعضای هیئت مدیره‌ی انجمن برگزار مقرر شد زمینه و شرایط لازم برای ارتباط مستمر اعضا، تسهیل در تبادل ا طلاعات، هم‌افزایی دانش و پیگیری فعالیت‌های کمیته فراهم شود.
همچنین با توجه به اهمیت تحول دیجیتال در صنایع مختلف، مقرر شد که فعالیت‌ها در سه حوزه‌ی کلیدی متمرکز شود و هر یک از این حوزه‌ها توسط گروه‌های تخصصی به پیش رانده شود. به همین منظور، تهیه‌ی مستندات اولیه در قالب پنج صفحه برای هر حوزه تا پایان سال در دستور کار قرار گرفت. بر این اساس سه گروه تخصصی در حوزه‌های مفاهیم، استانداردها، ارکان و اهداف تحقق تحول دیجیتال؛ کاربرد و توسعهی تحول دیجیتال در حوزه‌های مختلف صنعتی و الزامات تحول دیجیتال از جمله قابلیت اطمینان و امنیت ذیل این کمیته شکل خواهد گرفت.
